Somatoformlar veya fonksiyonel fiziksel bozukluklar, organik bir hastalığa bağlı olmayan ve örneğin yüksek zihinsel gerginlik, stres deneyimleri veya kişilerarası çatışmalar gibi psikolojik nedenlerden kaynaklandığı varsayılan fiziksel şikayetleri ifade eder. “Somatoform bozukluklar” terimi bir grup farklı hastalığı tanımlar. Önemli bir özellik belirsiz fiziksel şikayetlerdir. “Belirsiz”, tıbbi muayenelerin semptomların boyutunu yeterince açıklayan fiziksel bir nedeninin tespit edemediği anlamına gelir. Vücudun çeşitli yerlerinde (sırt, mide, baş veya eklemler gibi) ağrının yanı sıra baş dönmesi, sindirim sorunları, üreme problemleri veya kalp ve solunum sorunları da ortaya çıkabilir.
Neredeyse tüm insanlar günlük yaşamlarında bazı belirsiz fiziksel semptomlarla karşılaşırlar. Ancak bunlar daha uzun bir süre devam ettiğinde, ciddi acılara yol açtığında ve kişinin günlük yaşamını önemli ölçüde etkilediğinde buna somatoform bozukluk denir. Somatizasyon bozukluğu, işlevsel bozukluk veya daha yakın zamanlarda somatik stres bozukluğu terimi sıklıkla kullanılmaktadır.
Somatoform bozukluk , belirgin sıkıntı, endişe ve günlük yaşamda işlevsellik güçlüğü ile ilişkili bir veya daha fazla fiziksel semptomla karakterizedir. Belirtiler en az 6 ay sürer.
İçindekiler
Somatoform bozukluk ne kadar yaygındır?
Somatoform bozukluklar, depresyon ve anksiyete bozukluklarının yanı sıra Türkiye’de en sık görülen psikiyatrik hastalıkların arasında yer alıyor. Yaklaşık 100 kişiden 12’si hayatında en az bir kez somatoform bozukluktan muzdariptir. Kadınlar erkeklerden iki kat daha sık etkileniyor.
Farklı şekillerde somatoform bozukluklar var mı?
Somatoform bozuklukların farklı biçimleri vardır. Çok çeşitli belirsiz fiziksel şikayetlerden muzdarip hastalar var. Örneğin, ağrıdan, sindirim sorunlarından (örneğin ishal) ve kardiyovasküler rahatsızlıklardan (örneğin kalp çarpıntısı) şikayetlerden başlıcalarıdır. Bu belirtiler genellikle birkaç yıl sürer. Bu bir somatizasyon bozukluğudur .
Ağrı bozukluğu ise farklıdır; vücudun belirli bir bölgesinde şiddetli ve sıklıkla kalıcı ağrı vardır. Genellikle ilk olarak fiziksel bir neden tespit edilir (örneğin bel fıtığı). Ancak fiziksel neden ortadan kaldırılsa bile (örneğin ameliyatla) ağrı hala devam ediyordur.
Hipokondriak bozukluk durumunda, etkilenenler ciddi bir hastalıktan (örneğin kanser) muzdarip olma korkusuyla acı çekerler. Mevcut fiziksel şikayetler ilgili hastalığın belirtileri olarak yorumlanır. Korkulan hastalığın olmadığını ispat eden tıbbi test sonuçları, korkuyu ancak kısa bir süre için hafifletebilir.
Somatoform bozukluklar nasıl ortaya çıkar?
Somatizasyon bozukluklarının semptomları genellikle büyük ölçüde veya tamamen otonom sinir sistemi tarafından kontrol edilen organlara atfedilir; örneğin kardiyovasküler sistem, gastrointestinal sistem veya solunum yolu. Somatoform bir bozukluğun gelişmesinin tek bir spesifik nedeni yoktur. Aksine, birkaç yıl boyunca etkili olan çeşitli faktörlerin etkileşimidir.
Olası faktörler şunlar olabilir:
Beden ve ruh arasındaki etkileşim: Somatoform bozukluklarda “normal vücut süreçleri” giderek daha fazla fiziksel bir hastalığın belirtileri olarak algılanmakta ve görülmektedir. Genellikle normal bir fiziksel reaksiyona yol açan bireysel bir tetikleyici (örn. stres, stresli yaşam durumu) vardır. Kalbiniz daha hızlı atıyor, kendinizi gergin hissediyorsunuz veya midenize kraplar giriyordur. Bazı insanlar daha sonra kendilerine şunu soruyor: “Bu ne anlama geliyor? “Bunca tıbbi yardım alma girişimim niçin sonuçlanmıyor?”, “Hangi hastalığım var?”
Sonuç: Kişi dikkatini semptomlara ne kadar yoğunlaştırırsa, semptomlar o kadar kötüleşir, kötüleşiyorda.
Nedenin temeline inmek için doktorlara sıklıkla tekrar tekrar hastalık danışılır. Ancak fiziksel bir hastalığın bulunmadığına dair olumlu sonuç bile etkilenenlere somatoformlara güven vermiyor. Aksine şüphelerinin doğrulandığını düşünüyorlar: “Doktorlar bana zaman ayırmaya devam ediyorsa, kesinlikle bir sorun var demektir.”
Hastalara sıklıkla farklı uzmanlık alanlarındaki doktorlardan (örn. nörologlar, ortopedistler) farklı teşhisler konur; bu teşhisler semptomlara kapsamlı bir açıklama getirmez ve giderek endişe verici hale gelir.
Birçok insan aynı zamanda kendilerine karşı yumuşak davranma eğilimindedir. Semptomları hafifletmek için fiziksel aktiviteden kaçınırsınız. Bu kısa vadede başarılı olabilir, ancak uzun vadede bu kaçınma davranışı fiziksel durumun daha kötü olmasına ve dolayısıyla daha fazla rahatsızlığa yol açar. Bu döngünün bir sonucu olarak semptomlar yıllar geçtikçe kötüleşmeye devam edebilir ve etkilenenlerin yaşamları üzerinde ciddi bir etki yaratabilir.
Genetik yatkınlığın ve çocukluk çağındaki travmatik deneyimlerin de riski artırdığına dair kanıtlar vardır. Zihinsel sağlık ve fiziksel süreçler, stres hormonları ve otonom sinir sistemi de dahil olmak üzere çok yakından bağlantılıdır. Uzun süreli fiziksel şikayetlerin kendisi de psikolojik bir yük haline gelebilir. O zaman “tek” nedeni aramak artık çoğu zaman işe yaramaz .
Sonuçta, farklı fiziksel, zihinsel ve sosyal koşullar, bazı kişilerin somatoform bozukluk geliştirmesine ve semptomların devam etmesine neden olur.
Somatoform bozukulğu önlemek için ne yapabilirsiniz?
Fiziksel şikayetler ortaya çıktığında, erken aşamada sadece fiziksel değil ruhsal nedenleri de göz önünde bulundurarak aile hekiminizle birlikte çalışmanız önerilir: “Şikâyetlerime neden olabilecek mevcut stresler var mı hayatımda?”. Olası tüm fiziksel hastalıkları dışlamak tehlikelidir, iyilik hedefinize asla ulaşamama tehlikesidir. Bazı muayeneler aynı zamanda yeni semptomlara yol açabilecek müdahaleleri de temsil eder.
Somatoform bozukluğunuz olup olmadığını nasıl anlarsınız?
Fiziksel şikayetleriniz varsa ilk başvuracağınız yer aile hekiminizdir. Bu kişi öncelikle etkilenen kişiyi iyice inceleyecek veya mevcut bulguları tartışacaktır. Belirtileri yeterince açıklayan fiziksel bir hastalık yoksa psikosomatik tıp veya psikiyatri uzmanına veya psikoterapiste tanı konsültasyonu yaptırmak mantıklıdır. Bu sayede hastaya şikayetleri ve mevcut yaşam durumu hakkında detaylı sorular sorulur. Belirsiz fiziksel şikayetler sıklıkla diğer ruhsal hastalıkların (örn. anksiyete bozuklukları, depresyon) bir yan etkisi olarak ortaya çıkar. Dolayısıyla belirtilerin başka bir akıl hastalığına işaret edip edemeyeceği de açıklığa kavuşturulur.
Somatoform bozukluklar nasıl tedavi edilir?
Bilimsel araştırmalar psikoterapinin somatoform bozukluklarda etkili olduğunu göstermiştir. Hastanın fiziksel şikayetleriyle nasıl başa çıkacağını ve günlük yaşamlarıyla nasıl daha iyi başa çıkacağını öğrenmesine yardımcı olur.
Terapideki bireysel unsurlar şunlar olabilir:
Kendi şikayetlerinizi ve gelişim süreçlerini daha iyi anlamak ve sınıflandırmak,
Zihinsel değerlendirmeleri ve duyguları değiştirerek fiziksel şikayetlerle baş etmenin daha yararlı bir yolunu bulmak,
Yavaş yavaş vücuda daha fazla yük bindirmek ve semptomlara rağmen tekrar aktif hale gelmek,
Aktivasyon, stres yönetimi ve farkındalık eğitimi gibi hedefe yönelik stratejiler yoluyla fiziksel şikayetlerin neden olduğu bozulmayı azaltmak.
İlaçlarda belirli koşullar altında yardımcı olabilir. Tedavide hangi ilaçların kullanılacağı doktor ve hasta arasında kararlaştırılır.
Belirtilerinizi olumlu yönde etkilemek ve belirtilerinize rağmen aktif kalabilmek için yapabileceğiniz birkaç şey de vardır. Ana öneriler şunlardır:
Günlük yaşamınızla mümkün olduğunca iyi ve aktif bir şekilde başa çıkın!
Belirtilerinize rağmen ve belirtilerle birlikte fiziksel olarak aktif kalın veya olun. Zamanla tekrar daha aktif olabilmek için küçük adımlar atın.
Aktivite dönemleri ve dinlenme dönemleri arasında geçiş yapın. Geçişleri zamana yayabileceğiniz gibi aktivite setlerinede bölebilirsiniz. Düzenli olarak bir gevşeme tekniği uygulamak örneğin ilerleyici kas gevşetme seansları, yoga faydalıdır.
Sosyal hayata katılın! Başkalarıyla tanışmak çoğu zaman fiziksel sorunların arka planda kaybolmasına neden olur.
Güç kaynaklarınızı ve sosyal kaynaklarınızı bilinçli olarak geliştirin, örneğin hobiler aracılığıyla:
Sizin için iyi olan nedir?
Nerede kendinizi rahat hissediyorsunuz?
Kiminle vakit geçirmeyi seversin?
Hangi düşünce, davranış ve stratejilerin belirtilerinizi hafiflettiğini öğrenin! Bu tür yararlı stratejileri özellikle kendiniz için kullanın.
Fikir alışverişi! Bu sevdiklerinizle veya uygun bir destek grubuyla yapılan bir konuşma olabilir.
Arkadaşlar veya akrabalar ne yapabilir?
Belirsiz fiziksel şikayetleri olan kişilere genellikle belirli bir düzeyde şüphecilikle yaklaşılır. Çoğu zaman şikayetlerini hayal ettikleri suçlamasıyla karşı karşıya kalıyorlar. Bu, ek hayal kırıklığı ve rahatsızlık yaratır. Bu nedenle aile ve arkadaşların hastalığı kabul etmesi ve ilgili kişinin yanında olması önemlidir. Ancak onu tamamen dinlendirmek, tüm görevlerden ve fiziksel stresten kurtarmak, hastalığın seyrini olumsuz yönde etkileyebilir. Bu nedenle yakınlarının geçici olarak terapötik tedaviye dahil edilmesi ve klinik tablo hakkında iyi bilgilendirilmesi önerilebilir.
Ankara Psikolog kadromuz ile ruh sağlığınızı destekleyin. Alanında deneyimli psikologlarımızla, hayatınızdaki zorluklarla başa çıkın ve daha iyi bir yaşam için ilk adımı atın. Ankara psikolog hizmetlerimiz hakkında detaylı bilgi ve randevu için buraya tıklayın.
Yararlı bilgiler ve bağlantılar
Rauh, E. ve Rief, W. (2006). Somatoform şikayetler ve hastalık korkuları kılavuzu. Etkilenenler ve yakınları için bilgiler. Göttingen: Hogrefe.
Matzat, J., Jäniche, H. ve Hausteiner-Wiehle, C. (2012). Hasta kılavuzu “Spesifik olmayan, fonksiyonel ve somatoform vücut şikayetleri”. www.awmf.org/leitlinien/detail/ll/051-001.html adresinde mevcuttur.
https://www.psychenet.de/somatoforme-stoerungen.html
Evre Psikoterapi