İçindekiler
Psikolojik (Psikiyatrik) Hastalık Nelerdir?
Akıl hastalığı, akıl sağlığı durumu veya psikiyatrik bozukluk olarak da adlandırılan psikiyatrik rahatsızlıklar, görmezden gelinmeyecek derecede veya kişinin yaşamındaki işlevselliğinde bozulmaya neden olan davranışsal veya zihinsel etkilerdir. Bahsedilen psikiyatrik rahatsızlıklar bireyin bilişinde (düşünme yapısında), duygusal düzenlemesinde veya davranışında, çoğu zaman yaşanılan kültüre bağlı olarak, klinik olarak değerlendirilebilecek bozukluklardır. Bu tür bozukluklar tek seferde ortaya çıkabilir, kalıcı olabilir veya tekrarlayan-azalan (relaps-remisyon) nitelikte olabilir. Belirli bozukluklar arasında büyük farklılıklar gösteren belirti ve semptomlara sahip birçok farklı zihinsel bozukluk türü vardır. Akıl hastalığı, ruh sağlığının bir yönüdür. Psikiyatrik rahatsızlıklar tıp diplomasının üzerine uzmanlığını psikiyatri üzerinde yapmış tıp doktorları, temel psikoloji eğitiminin ardından klinik alanda uzmanlık ve yeterliliğini tamamlamış klinik psikologlar ve yetkin psikiyatri hemşiresi veya klinik sosyal hizmet uzmanı gibi bir ruh sağlığı uzmanları tarafından psikometrik testler gibi çeşitli yöntemler kullanılarak, ancak çoğunlukla gözlem ve sorgulamaya dayanarak teşhis edilir veya değerlendirilir. Tanı koyarken yukarıda bahsedilen kültürel ve sosyal bağlamlara da dikkat edilir.
Psikolojik (Psikiyatrik) Hastalıkların Sebebi Nedir?
Psikiyatrik rahatsızlıkların nedeni hala tam olarak açıklanamasa da araştırmalar devam etmektedir. Ancak bazı durumların bu rahatsızlıkları arttırdığı tespit edilmiştir. Bunlar arasında psikolojik travma, olumsuz çocukluk deneyimleri, genetik yatkınlık ve kişilik özellikleri yer alır. Ayrıca uyuşturucu, örneğin esrar, alkol ve hatta kafein gibi neredeyse tüm psikoaktif maddelerin de rahatsızlıkları arttırdığı bilinmektedir. Bunların dışında gelişimsel ve sosyal faktörler, örneğin yaralayıcı ebeveyn muamelesi, olumsuz yaşam olayları ve depresyonda uyuşturucu kullanımı, göç ve ayrımcılık, çocukluk travması, ailede kayıp veya ayrılık, şizofreni ve psikozda esrar kullanımı, çocuk istismarı, aile öyküsü (örneğin ebeveynlerin birinde yoğun kaygı) ve mizaç ve tutumlar da (örneğin karamsarlık) psikiyatrik rahatsızlıkların risk faktörleri arasındadır. Bu rahatsızlıkların çoğu dürtü ve diğer duygusal kontrolle ilgili sorunları içerir.
Sadece çevresel olaylar değil biyolojik faktörler de psikiyatrik rahatsızlıklarda etkilidir. Örneğin araştırmalar beş ana psikiyatrik bozukluk (bunlar yaygın gelişimsel bozukluk, DEHB, bipolar bozukluk, majör depresif bozukluk ve şizofrenidir) arasında genetik bağlantılar bulmuştur. Bu genetik bağlantılar nöronlar (beyin hücreleri) arasında iletişimi sağlayan serotonin, norepinefrin, dopamin, glutamat (GABA) gibi nörotransmiter sistemlerinin düzensiz işleyişi gibi bazı zihinsel bozuklukların da sorumlusudur. Bazı durumlarda ise belirli beyin bölgelerinin boyutunda veya aktivitesinde de farklılıklar bulunmuştur. Bu durumda muhakeme, mantıklı düşünme, duygusal düzenleme ve başa çıkma tarzı gibi bilişsel süreçler etkilenir. Travmatik beyin hasarı bazı zihinsel bozuklukların gelişme riskini artırabildiği gibi, bazı viral enfeksiyonlar ve genel fiziksel sağlığın bozulması da psikiyatrik rahatsızların sebebi olabilir.
Psikolojik (Psikiyatrik) Rahatsızlıklar Nasıl Sınıflandırılır?
Psikiyatrik rahatsızlıkların tanımlanmasında en yaygın kullanılan iki sınıflandırma sistemi bulunmaktadır. Bunlardan birincisi Dünya Sağlık Örgütü’nün (WHO) oluşturduğu Uluslararası Hastalık Sınıflandırması, 10. baskısının (ICD-10) beşinci bölümü ve Amerikan Psikiyatri Birliği (APA) tarafından hazırlanan Zihinsel Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı’nın beşinci baskısıdır (DSM-5). Her iki kılavuz da farklı türlerde olduğu düşünülen bozuklukları listeler ve bunlara bir kod verir. Önceden bu kodlamalarda bulunan farklılıklar, son revizyonla beraber genel olarak karşılaştırılabilir olması için kodlarını kasıtlı olarak birleştirdi, ancak iki kılavuz arasında farklılıklar devam etmektedir. Psikiyatrik rahatsızlıkların tanımı veya sınıflandırılmasına ilişkin bilimsel ve akademik literatür ruhsal bozukluğa ilişkin sıradan kavramlar, farklı kültürler ve ülkeler arasında önemli ölçüde farklılık gösterdiğine ve farklı türden bireysel ve sosyal sorunların varlığına işaret etmektedir. Dünya Sağlık Örgütü ve ulusal araştırmalar, psikiyatrik rahatsızlıkların tanımı konusunda tek bir fikir birliğinin bulunmadığını ve kullanılan ifadelerin, farklı bağlamlarda ve farklı toplumlardaki sosyal, kültürel, ekonomik ve yasal durumlara bağlı olduğunu bildirmektedir. DSÖ, ruhsal bozukluk kavramına hangi durumların dahil edilmesi gerektiği konusunda halen yoğun tartışmaların olduğunu bildirmektedir. Genel olarak zihinsel bozukluklar iki sınıflandırma sürecinde ortak olarak nörolojik bozukluklar, öğrenme güçlükleri veya zeka geriliği olarak ayrı ayrı sınıflandırılır.
ICD sınıflandırması şu şekildedir:
| F0 – F9: Semptomatik zihinsel bozukluklar da dahil olmak üzere organik |
| F10 – F-19: Psikoaktif madde kullanımına bağlı zihinsel ve davranışsal bozukluklar |
| F20 – F25: Şizofreni, şizotipal ve sanrısal bozukluklar |
| F30 – F39: Duygudurum bozuklukları |
| F40 – F49: Nevrotik, strese bağlı ve somatoform bozukluklar |
| F50 – F59: Fizyolojik rahatsızlıklar ve fiziksel faktörlerle ilişkili davranışsal sendromlar |
| F60 – F69: Yetişkinlerde kişilik ve davranış bozuklukları |
| F70 – F79: Zeka geriliği |
| F80 – F89: Psikolojik gelişim bozuklukları |
| F90 – 98: Genellikle çocukluk ve ergenlik döneminde başlayan davranışsal ve duygusal bozukluklar |
| Ayrıca F99 grubu “tanımlanmamış zihinsel bozukluklar”dır. |
DSM ise 5. baskıya kadar hastalıkları “eksenlere” ayırarak değerlendirmiştir. Yeni baskısında Amerikan Psikiyatri Birliği bu sınıflandırmayı kaldırarak rahatsızlıkları gruplandırmıştır. DSM’e göre psikiyatrik rahatsızlıklar şu şekildedir:
| DSM Gruplandırması | Örnek Rahatsızlık |
| Gelişim Bozuklukları | DEHB |
| Nörolojik ve Bilişsel Bozukluklar | Alzheimer |
| Genel Tıbbi Duruma Bağlı Ruhsal Bozukluklar | AIDS’e Bağlı Psikoz |
| Maddeye Bağlı Bozukluklar | Alkol Kullanım Bozukluğu |
| Şizofreni ve Diğer Psikotik Bozukluklar | Sanrısal Bozukluk |
| Duygudurum Bozuklukları | Bipolar Bozukluk |
| Kaygı Bozuklukları | Yaygın Kaygı Bozukluğu |
| Somatoform Bozuklukları | Somatizasyon Bozukluğu |
| Yapay Bozukluklar | Münchausen Sendromu |
| Disosiyatif Bozukluklar | Disosiyatif Kimlik Bozukluğu |
| Cinsel ve Cinsiyet Hoşnutsuzluğu | Disparoni |
| Yeme Bozuklukları | Anoreksiya Nervoza |
| Uyku Bozuklukları | İnsomni |
| Dürtü Kontrol Bozuklukları | Kleptomani |
| Uyum Bozuklukları | Uyum Bozukluğu |
| Kişilik Bozuklukları | Narsistik Kişilik Bozukluğu |
| Klinik ilgi odağı olabilecek diğer durumlar | Çocuk İstismarı |