İçindekiler
Teknostres Nedir?
Stres kelimesi Latince “esstrictia” kelimesinden türeyip 16. yüzyıldan sonra günlük yaşamda, bela, felaket anlamlarında kullanılır olmuş. Yüzyıllarca bu olgu anlam değiştirip insanın psikolojik yapısı için kullanılır oldu ve stres, zorluk gibi çağrışımlar uyandırdı. Stres, kişinin psikolojik yapısının zor durumlar nedeniyle bozulmasına karşı koymak için kullanılmaya başlandı.
Stres bireyin davranışlarını ve başkalarıyla olan ilişkilerini etkileyen bir kavramdır. Stres tek başına ortaya çıkmaz. Teknostresin oluşması için çevredeki değişikliklerin bireyi etkilemesi ve stresi üretmesi beklenir. Stresin gelişmesi için vücut sistemlerinin aktivasyonu ve bireysel vücutta biyokimyasal değişiklikler gereklidir.
Psikoterapi seanslarında teknostres; sisteme giren ve çıkan nesne veya bilgilerin; çok fazla olması, yetersiz olması veya farklılık göstermesi, dengenin bozulduğunun ve yeniden ayarlanması gerektiğinin bir işareti olarak değerlendirilebilir. Bu değerlendirmede stres, olumsuz durumlar meydana geldiğinde kişinin vücudunun tepki verdiği belirtiler olarak tanımlanmaktadır.
Teknostresin Nedenleri Nelerdir?
Teknolojik baskı, teknolojinin gelişmesiyle birlikte insanların bu konuda yetersiz kalması, teknolojinin iş yaşamında gerektiği gibi aktif olarak kullanılamaması ve bunun sonucunda baskı oluşması durumunu ifade etmektedir.
Teknolojik stresin nedenleri kişisel yetersizlik, deneyim eksikliği, teknolojinin ortamda hızla ilerlemeye devam etmesi gibi faktörlerden kaynaklanan stresli durumlar olarak ortaya çıkabilmektedir.
Teknolojik stresin nedenleri arasında bilgi ve iletişim teknolojisi yöntemlerinin kullanımının yeterliliği yani bu teknolojik yöntemlerin kullanımındaki bilgi eksikliği ve teknolojik gelişmelere ilişkin eğitim eksikliğinin önemli olduğu söylenebilir.
Günümüzde stres birçok farklı kaynaktan gelmekte özellikle bilim, teknolojik araştırmalar, olumlu ve olumsuz ekonomik değişimler, psikolojik ihtiyaçların göz ardı edilmesi vb. strese neden olabilmektedir.
Teknolojinin stresin gelişiminde etkisi çok büyük olabilmekte işlerin çoğunu teknoloji aracılığıyla tamamlamak, bireylerin teknolojiye ve getirdiği kolaylıklara aşırı derecede bağımlı hale gelmesine yol açmaktadır.
Teknoloji Hangi Durumlarda ve Hangi Amaçla Kullanılıyor?
Teknolojinin hangi durumlarda, hangi amaçla kullanıldığı da önemli bir sorudur. Teknoloji, doğrudan teknoloji gerektirir iş sahalarında kullanıldığında ve teknolojiyi kullanan herkesin bu teknik çalışmalar konusunda kusursuz derinlemesine bilgi sahibi olması durumunda “stres” kalınabilir. Teknoloji eğer bireylerin kendilerini daha iyi anlamalarına, daha doğru tanımlamalarına, kendilerini daha iyi ifade edebilecekleri, kendilerini daha rahat hissedebilecekleri ortamlara ve daha özgüvenli insanlar yetiştirmelerine yardımcı olacaksa teknostres söz etmeyebiliriz.
Teknostresin Sonuçları Nelerdir?
Bilgisayar sistemlerinin uzun süreli kullanımı nedeniyle teknolojik strese maruz kalan bireyler diğer insanlarla aynı tepkileri verememekte; bilgisayar sistemlerine benzer otomatik katı tepkiler göstermektedir.
Teknoloji alanındaki uzmanlar, bilgisayarların ve bu sistemler üzerinde çalışan kullanıcıların, kişi ve kuruluşlarla olan ilişkilerinde başkalarının hızlı ve dikkatli tepki vermesini beklediklerini ancak yine de bilgisayarlar gibi duygusal açıdan kusurlu olmaktadırlar. Bu kullanıcıların özel yaşamlarında arama yaparken beklemeye alındıklarında veya kullandıkları bilgisayarda sistem geç yanıt verdiğinde sinirlendikleri ve paniğe kapıldıkları gözlemlenmiştir.
Teknoloji stresinin belirtilerinde bazı durumlar arasında bilgisayar sistemi üzerinde çalışırken hata yaparsanız veri kaybetme korkusu, öfke, başkalarına karşı düşmanca tepkiler, sabır sorunları, yorgunluk, her hangi bir anı olmaması ve sinirlilik yer almaktadır.
Teknostresin etkileri duygusal, psikolojik ve fiziksel etkiler olarak üçe ayrılmaktadır.
Fiziksel tarafta ise teknik stres, tansiyon artışı, göğüs ağrısı, boyun ağrısı, baş ağrısı ve sırt ağrısı gibi semptomların ortaya çıkmıştır. Teknostres, diğer grupların duygusal etkisini ifade etmektedir; sinirlilik, kaygı, bilgisayar sistemlerinde normalden daha fazla zaman geçirme gibi davranışlar, iş ortamında diğer meslektaşların yanında olma isteksizliği ve iş hayatı arasında bir mola verme isteği olarak görülmektedir. teknolojik stresin psikolojik belirtilerinin, verilerin bilgisayarlarda depolanması, sınıflandırılması ve korunmasından kaynaklanan aşırı bilgi yüklemesi, teknolojiye yüksek bağımlılık, belirsizlik ve motivasyon eksikliği olduğunu göstermektedir.
Tekno-İş Yükü Nedir?
Çalışanların görevlerini yüksek hızda yerine getirmelerine ve işe daha fazla zaman harcamalarına neden olan iş oranında ve miktarında bir artışı ifade etmektedir. Çalışanların bilgi teknolojilerini özümsemesi gereken bilgi hacmi, kavrayışın ötesinde olabilmekte; böylece olumsuz sonuçlara ve bireysel sağlık üzerinde zararlı etkilere neden olabilmektedir. Örneğin, üniversite ortamında, çeşitli cihazlar (dizüstü bilgisayarlar, telefonlar, e-postalar ve anlık mesajlaşma) arasında sık sık geçiş yapmak ve çeşitli iş görevlerini yerine getirmek, çalışanın zihninin özümsediği bilgileri işlemek için yeterli zamana ihtiyacı olması nedeniyle görev kalitesini ve verimliliğini azaltmaktadır.
Teknostres Yönetimi Nasıl Yapılır?
Teknostres, kullanıcıların bilgi teknolojileri ve sistemlerini kullanma ve öğrenmeyle baş edememeleri nedeniyle yaşadıkları stres olup öğrenci, öğretmen, mühendis, çocuk bakımı verenler kullanıcının işyerinde bilgi sistemleri ve uygulamaları ile bilgisayar, akıllı telefon ve tablet gibi cihazları kullanarak görev ve sorumluluklarının yerine getirilmesiyle ilgilidir.
Sürekli güncelleme, artan karmaşıklık, bilgi eksikliği, zaman ve mesafenin ilgisizliği, bilgi teknolojisi ve sistemleri ile ilgili uygulama ve programların rutinlerindeki değişiklikler, kullanıcı teknoloji stresinin nedenleri arasında yer almaktadır. Bu faktörlerden kaynaklanan teknostres, iş tatmininin azalması, verimliliğin azalması, örgütsel bağlılığın azalması, çalışanların tükenmişliği ve artan yorgunluk gibi olumsuz sonuçlara yol açabilmesi nedeniyle önemli bir yönetim olgusudur. Bu nedenle teknolojik stresin işletmeler üzerindeki olumsuz etkisini azaltacak yaklaşımların desteklenmesine ihtiyaç vardır.
Teknolojik Stres Faktörlerini Azaltmak İçin Neler Yapılabilir?
Teknolojik stres faktörlerinin teknolojik aşırı yükleme, teknolojik müdahale, teknolojik karmaşıklık, teknolojik güvensizlik ve teknolojik belirsizlik etkisini azaltmak için organizasyonel önlemler gereklidir.
Teknolojik stresi azaltma potansiyeli taşıyan bu önlemleri teknolojik stresi önleyici yani önleyici olarak tanımlamakta ve teknolojik destek sağlamak, teknolojik okuryazarlığı teşvik etmek, teknolojik katılımı teşvik etmek ve yeniliği desteklemek, uyum sağlamak olarak sıralanabilmektedir.
Teknik Destek Sağlamak
Bilgi teknolojisinin kullanımına ilişkin sorunları yanıtlamak ve çözmek için yardım ve teknik destek sağlamak anlamına gelmektedir. Kullanıcı memnuniyeti yüksektir çünkü bu desteği sağlayan rehberlik hizmetleriyle kullanıcılar çözüme daha hızlı ulaşabilmektedir. Ayrıca erişilebilirlik, teknik karmaşıklık ve teknik belirsizlik gibi stres yaratan faktörlerin etkisini etkili bir şekilde azaltabilmektedir.
Aşağıdaki Uygulamalar Teknik Stres Yönetimine Olumlu Katkı Sağlamaktadır:
Teknoloji okuryazarlığının kolaylaştırılması: Kullanıcılara bilgi teknolojisini kullanma ve öğrenme konusunda destek olmak amacıyla bilgi paylaşımı, eğitim, dokümantasyon, kullanım kılavuzu gibi uygulamalar sunmaktadır. Bu tür uygulamalar, teknik karmaşıklığı ve hataları azaltarak kullanıcının öğrenmesini artıran ve verimliliği artıran uygulamalardır.
- Teknoloji katılımının kolaylaştırılması: Bilgi teknolojisinin benimsenmesi ve geliştirilmesi sürecine kullanıcı katılımıdır. Kullanıcıların planlama aşamasından itibaren yeni teknolojiler sürecine dahil olması teknolojik karmaşıklığı azaltacak, bu süreçlere katkıları ise teknolojik belirsizliği azaltacaktır.
- Yenilikçi desteği: Kullanıcıları yeni teknolojileri ve fikirleri denemeye ve öğrenmeye teşvik eden uygulamaları içerir. Bu uygulamalar kullanıcılar arasında destekleyici ilişkiler oluşturur, risk almayı teşvik eder ve yeni uygulamaları öğrenmek için genel bir atmosfer yaratır. Kullanıcıları bu şekilde teşvik ederek teknik karmaşıklık ve teknik güvensizlik azaltılacaktır.
Sonuç:
Teknostres, dijital çağda giderek yaygınlaşan bir sorundur. Ancak, doğru yönetim stratejileriyle bu stresin olumsuz etkileri azaltılabilir. Bireysel ve kurumsal düzeyde alınacak önlemler, teknolojiyle sağlıklı bir ilişki kurmamıza yardımcı olabilir.
Ankara’daki uzman psikolog kadromuz ile ruh sağlığınızı destekleyin. Alanında deneyimli psikologlarımızla, hayatınızdaki zorluklarla başa çıkın ve daha iyi bir yaşam için ilk adımı atın. Ankara psikolog hizmetlerimiz hakkında detaylı bilgi ve randevu için buraya tıklayın.
Kaynaklar
Çıkar, Fatih (2025). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının teknostres düzeyleri ile uzaktan eğitime yönelik tutum ve görüşlerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi, [Yayınlanmış Doktora Tezi]. Anadolu üniversitesi.
Çalışkan, M. ve Çoklar, A. N. (2022). Öğretmen adaylarının teknostres düzeylerinin belirlenmesi. Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi,
Eker, İ. (2021). Teknostres ile sanal kaytarma arasındaki ilişkinin incelenmesi üzerine bir araştırma. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Üniversitesi.
Ingusci, E., Signore, F., Giancaspro, M. L., Manuti, A., Molino, M. and Russo, V. (2021). Workload, techno overload, and behavioral stress during COVID-19 emergency: the role of job crafting in remote workers. Front. Psychol.
Pirkkalainen, H., Salo, M., Tarafdar, M. and Makkonen, M. (2019). Deliberate or Instinctive? Proactive and reactive coping for technostress. Journal of Management Information Systems
Torres, C. C. (2021). Adaptation and Validation of Technostress Creators and Technostress Inhibitors Inventories in a Spanish-Speaking Latin American Country. Technology in Society
Yener, S. (2018). Psikolojik rahatlık algısının otantik liderliğin sinizmin üzerindeki etkisinde aracı rolü. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 13(1), 1-14.
Yeşilyaprak, B. (2006). Eğitimde rehberlik hizmetleri. 14. Baskı, Nobel Yayınları.
Yıldız, C. (2023). Biyoloji öğretmenlerinin teknostres düzeylerinin belirlenmesi: Diyarbakır ili örneği. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Dicle Üniversitesi.
Necati YILDIRIM
EMDR psikoterapi eğitimini aldım ve Avrupa EMDR Derneği Sertifikalı EMDR terapistiyim.