İçindekiler
Özel Öğrenme Güçlüğü Belirtileri Nelerdir? Tedavisi
Özel öğrenme güçlüğü gözle görülmeyen bir özel gereksinim alanı olarak ifade edilmektedir. Dolayısıyla dıştan bakıldığında çocukta her şey normal görünmesine rağmen çocuk, öğrenmede ciddi sorunlar yaşamaktadır.Özel öğrenme güçlüğü genel olarak normal ya da normalüstü zekâ seviyesine sahip olunmasına rağmen akademik alanlarda ciddi problemler yaşanması şeklinde tanımlanmaktadır
Özel öğrenme güçlüğü olan çocuklar akranlarından farklı şekilde ve farklı hızda öğrenebilmektedir. Zekâ seviyesine uygun akademik başarı sergileyemedikleri için özel öğrenme güçlüğü olan çocuklar ebeveynlerin ve öğretmenlerin dikkatini çekmektedir. Özel öğrenme güçlüğü için literatürde ‘öğrenme güçlüğü’, ‘özel öğrenme güçlüğü’, ‘özgül öğrenme güçlüğü’ ve ‘özgül öğrenme bozukluğu’ gibi kavramlar bulunmaktadır. Bu kavramların bir kısmı eğitim bilimleri alanında daha sık kullanılırken diğerleri sağlık bilimleri alanında sıklıkla kullanılmaktadır
Millî Eğitim Bakanlığı özel öğrenme güçlüğü kavramını kullanmaktadır ve özel öğrenme güçlüğü yasal kaynaklarda şu şekilde tanımlanmaktadır: Özel öğrenme güçlüğü dili yazılı ya da sözlü anlamak ve kullanabilmek için gerekli olan bilgi alma süreçlerinin birinde veya birkaçında ortaya çıkan ve dinleme, konuşma, okuma, yazma, heceleme, dikkat yoğunlaştırma ya da matematiksel işlemleri yapma güçlüğüdür
Özel öğrenme güçlüğü genellikle üç akademik alanda kendisini göstermektedir: Okuma, yazma ve matematik. Dolayısıyla özel öğrenme güçlüğü türüne göre üç grupta sınıflandırılmaktadır.
Birinci ve en yaygın görünen özel öğrenme güçlüğü grubu disleksidir. Disleksi ciddi okuma güçlüğü olarak açıklanmaktadır ve disleksi olan çocuklar okuma becerilerini edinmekte ve/veya geliştirmekte zorlanmaktadır.
Ikinci özel öğrenme güçlüğü grubu disgrafidir. Disgrafi ciddi yazma güçlüğü olarak ifade edilmektedir ve disgrafi olan çocuklar yazma becerilerini edinmekte ve/veya yazılı ifade becerilerini geliştirmekte zorlanmaktadır.
Üçüncü özel öğrenme güçlüğü grubu diskalkulidir. Diskalkuli ciddi matematik güçlüğü olarak açıklanmaktadır ve diskalkuli olan çocuklar temel matematik becerilerini edinmekte ve/veya matematik işlemlerini gerçekleştirmekte zorlanmaktadır.
Çocuklarda özel öğrenme güçlüğünün türlerinden sadece biri gözlemlenebilirken birden fazlası da görülebilmektedir. Yani özel öğrenme güçlüğü olan çocuklarda sadece disleksi görülebilirken hem disleksi hem de diskalkuli ya da disgrafi birliktede görülebilmektedir. Hatta bazı durumlarda üç öğrenme güçlüğü türü aynı anda gözlemlenebilmektedir. Bu nedenle özel öğrenme güçlüğü olan çocuklar çok heterojen bir gruptur, yani çocuklar birbirlerinden oldukça farklı özellikler sergileyebilmektedir
Özel öğrenme güçlüğü türlerine göre sınıflandırılmanın yanı sıra yaşanan öğrenme güçlüğünün seviyesine göre de sınıflandırılmaktadır. Özel öğrenme güçlüğü seviyesine göre hafif, orta ve ağır olmak üzere üç gruba ayrılmaktadır. Hafif düzeyde özel öğrenme güçlüğü olan çocuklar genellikle bir ya da iki alanda güçlük yaşamaktadır ve basit düzeyde uyarlamalar ve desteklerle genel eğitime devam edebilmektedir. Orta düzeyde özel öğrenme güçlüğü olan çocuklar bir ya da daha fazla alanda dikkat çekici derecede güçlük yaşamaktadır ve yoğun öğretim desteğinin yanı sıra uyarlamalar ile beklenilen performansı sergileyebilirler. Ağır düzeyde özel öğrenme güçlüğü olan çocuklar birçok alanda ciddi güçlükler yaşamaktadır ve bu çocukların yoğun olarak bireyselleştirilmiş ve özel olarak da hazırlanmış öğretime gereksinimleri vardır
Özel Öğrenme Güçlüğü Nedenleri
Özel öğrenme güçlüğünün muhtemel nedenleri çok çeşitlidir ve özel öğrenme güçlüğü olan çocuklarla çalışırken nedenlerden daha çok, ilerlemeyi ve gelişimi nasıl desteklemek gerektiğine odaklanılmalıdır. Bu kapsamda özel öğrenme güçlüğü olan çocukların özelliklerini bilmek ailelere ve bu çocuklarla çalışacak uzmanlara yardımcı olabilecektir.
Özel Öğrenme Güçlüğü Özellikleri
Özel öğrenme güçlüğü olan çocuklar birbirlerinden çok farklı özellikler sergilemektedir. Çok farklı özellik sergilemelerinin nedenlerinden biri çeşitli alanlarda farklı güçlükler yaşamalarıdır. Özel öğrenme güçlüğü olan bir çocuk ciddi okuma problemleri yaşarken bir diğer özel öğrenme güçlüğü olan çocuk okuma konusunda başarılı olup sadece yazılı anlatım konusunda zorluk yaşayabilmektedir. Ayrıca özel öğrenme güçlüğü olan çocukların yaşadıkları öğrenme sorunları hafif, orta ya da ağır düzeyde ortaya çıkabilmektedir. Dolayısıyla çocukların bu sorunlarla başa çıkma yöntemleri ve seviyeleri de farklılık göstermektedir. Bazıları yaşadıkları öğrenme sorunlarına yönelik kendi başa çıkma yöntemlerini geliştirerek özel öğrenme güçlüğü özelliklerini çok düşük seviyede sergileyebilmektedir.
Fakat bazı çocuklar ise basit akademik etkinliklerde bile sürekli zorluk yaşamakta ve yaşanan bu güçlükler yaşam boyu sürebilmektedir. Ayrıca özel öğrenme güçlüğü olan çocukların kendilerine özgü herhangi ortak bir fiziksel özelliği yoktur. Tüm bu nedenlerle tüm özel öğrenme güçlüğü olan çocuklar için ortak özelliklerden bahsetmek çok zordur. Fakat çoğu özel öğrenme güçlüğü olan çocuk en az bir alanda akademik güçlük yaşama, dil ve konuşma problemleri sergileme ve dikkat eksikliği ile hiperaktivite bozukluğu yaşama gibi çeşitli genel özellikler sergileyebilmektedir
Aileler ve öğretmenler özel öğrenme güçlüğü olan çocuklarda çeşitli özellikler gözlemleyebilmektedir.
- Dikkat eksikliği, okuma güçlükleri,
- Zayıf motor beceriler,
- Yazılı dil problemleri,
- Sözel dil problemleri,
- Sosyal beceri yetersizlikleri,
- Sayısal becerilerle ilgili problemler,
- Psikolojik işlemleme yetersizlikleri ve
- Bilgi işlemleme problemleri özel öğrenme güçlüğü olan çocukların genel özellikleri olarak belirtilmektedir.
Aslında özel öğrenme güçlüğü olan çocukların tümü bu özelliklerin hepsini sergilememektedir ve bu özelliklerden bazılarını sergileyen fakat okulda başarıyı yakalamış birçok çocuk bulunmaktadır.
Dil ve konuşma bozuklukları özel öğrenme güçlüğü olan çocukların hem akademik performansını hem de sosyal iletişimini olumsuz yönde etkilemektedir
Özel öğrenme güçlüğü olan çocukların genel özelliklerinden bir diğeri ise bilişle ilgili problemlerdir. Biliş düşünmenin ve problem çözmenin farklı boyutlarını içeren bir terimdir. Özel öğrenme güçlüğü olan çocuklar düzensiz düşünme becerileri sergilediklerinden dolayı hayatlarını planlamada ve organize etmede zorluklar yaşamaktadır.
Sosyal-duygusal problemler özel öğrenme güçlüğü olan çocuklarda görülebilecek özelliklerden biridir. Bu çocukların küçük yaşlardan itibaren akranları tarafından dışlanması ve öz benlik algılarında yaşanan sorunlar sosyal-duygusal problemler yaşama risklerini artırmaktadır. Özel öğrenme güçlüğü olan çocuklar genellikle sosyal farkındalık konusunda zorlanmakta ve sosyal ipuçlarını yanlış okuma, başkalarının duygularını yanlış yorumlama, başkalarını rahatsız ettiğinin farkına varamama, davranışlarının başkalarının üzerindeki etkilerini anlamama ve başkalarının bakış açısından bakamama gibi sosyal ilişkileri olumsuz yönde etkileyen davranışlar sergileyebilmektedir.
Tanılama
Özel öğrenme güçlüğü tıbbi bir tanıdır. Tıbbi tanıdan sonra çocuğun eğitsel değerlendirme ve tanılamasının yapılması, gereksinimlerinin belirlenmesi için çok önemlidir. Dolayısıyla tıbbi tanının yanı sıra mutlaka eğitsel değerlendirme ve tanılamaya göre bu çocukların eğitim hayatları planlanmalıdır.
Tıbbi Tanı
Özel öğrenme güçlüğü tıbbi bir tanıdır ve Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları alanında uzman doktorlar tarafından yapılan değerlendirmeler sonucunda sağlık kurulları tarafından verilmektedir. Ülkemizde özel öğrenme güçlüğü olan çocukların tıbbi tanılama süreci hastanelerde ilgili uzman doktorlarca yapılmaktadır. Genel olarak tüm özel gereksinimli bireylerle ilgili değerlendirme çalışmalarında, sınıflandırma sistemi olarak Çocuklar Için Işlevsellik Yetiyitimi ve Sağlığın Uluslararası Sınıflandırması (ICF-CY) temel alınmaktadır.
Eğitim Öğretim Süreçleri
Ülkemizde tüm özel öğrenme güçlüğü olan çocuklar kaynaştırma/bütünleştirme uygulamaları kapsamında genel eğitim okullarında eğitimlerine devam etmektedir. Özel öğrenme güçlüğü olan çocuklar, okulda okuma, yazma, matematik becerilerinin yanı sıra dinleme, konuşma ve düşünme becerilerinde de sorun yaşamaktadır. Bu çocuklar, etkili öğretim ve doğru müdahale ile okulda başarıyı yakalayabilmektedir.
Olası Problemler ve Baş Etme Yolları
Özel öğrenme güçlüğü olan çocuklarla ilgili yaşanan en önemli olası problemlerden biri akademik başarısızlıktır. Bu konuda hem siz ebeveynlerin hem de öğretmenlerin dikkatli olması gerekmektedir. Çocuk akademik anlamda problem yaşamaya başladığı anda çocuğa destek sağlanmalı, “Yaşı küçük, ileride öğrenir.” gibi bir yaklaşım sergilenmemelidir.
Özel öğrenme güçlüğü olan çocukların akademik becerilerinin desteklenmesi sürecinde yaşanabilecek olası problemlerden biri ise öğrenilmiş çaresizliktir. Öğrenilmiş çaresizlik sıklıkla yaşanan başarısızlıklardan dolayı herhangi bir şeyi başarabileceği inancını yitirmek şeklinde tanımlanmaktadır. Özel öğrenme güçlüğü olan çocukların çaba ile başarı arasındaki ilişkiyi somut olarak görmesi gerekmektedir. Çocuğun başarıyı tatması gerekmektedir. Bir topu size atabildiğini oyun içinde göstermek ve başardığını sözel olarak belirtmek (Aferin, topu çok güzel atıyorsun vb.) en basitinden başarıyı tatmasını sağlayacaktır.
Ayrıca yapacağı akademik etkinliklerde bir önceki performansı ile bir sonraki performansını kıyaslayarak ne kadar ilerlediğini göstermek faydalı olacaktır. Örneğin bu metni ilk defa okuduğunda dakikada 20 kelimeyi doğru okumuştun, ikinci okumanda 25 kelimeye çıktın, bu son okumada ise 30 kelime oldu. Aferin çok iyi gidiyorsun, haydi gel okuma performansını grafiğine işleyelim.’ gibi ifadelerle hem başarıyı hissettirmek hem de başarının somut karşılığını grafik vb. uygulamalarla çocuğa sergilemek motivasyonu artıracaktır ve öğrenilmiş çaresizliği yenmekte etkili olacaktır. Özel öğrenme güçlüğü olan çocuklarda dil ve konuşma bozuklukları da sıklıkla görülmektedir. Bu bozukluklar çocukların hem akademik hem sosyal becerilerini olumsuz yönde etkileyebilmektedir. Bu konuda erkenden uzman desteği almak önemlidir. Dil ve konuşma terapistlerinden destek almak çok önemlidir. Ayrıca ebeveynler çocuklarının konuşmalarını teşvik etmeli, eleştirmemelidir ve konuşma ile ilgili doğru model olmaya dikkat etmelidirler.
Özel öğrenme güçlüğü olan çocukların sadece yaşadıkları güçlüklerin üzerine odaklanmak önemli bir problem olarak karşımıza çıkmaktadır. Çocukların zorlandıkları alanlarda destek alması doğal olarak gerekmektedir. Fakat çocuklar sadece güçlük yaşadıkları alanlardan ibaret değillerdir. Her çocuğun olduğu gibi özel öğrenme güçlüğü olan çocuğunuzun da farklı yetenekleri olduğunu unutmayın. Siz değerli ebeveynler çocuklarınızın bu yeteneklerini ve ilgi duyduğu alanları desteklerseniz çocuklarınız daha sağlıklı bir gelişim sergiler ve hayata daha iyi hazırlanabilir. Özel öğrenme güçlüğü olan çocukların güçlük yaşadıkları alanların desteklenmesinin yanı sıra iyi oldukları alanlarda da desteklenmesi önemlidir. Çocuğunuzun içindeki cevheri keşfetmek sizin elinizde.
KAYNAKÇA
Görgün, B. (2019). Özel öğrenme güçlüğünün tanılanması. M. A. Melekoğlu & U. Sak (Ed.), Öğrenme Güçlüğü ve Özel Yetenek, Ankara: Pegem Akademi.
Melekoğlu, M. A. ve Çakıroğlu, O. [Editörler] (2019). Özel Öğrenme Güçlüğü Olan Çocuklar. Ankara: Vize Akademik
Özel Öğrenme Güçlüğü Olan Bıreyler “Aıleler Içın Rehber Kıtapçık” MEB Yayınları
Necati YILDIRIM
EMDR psikoterapi eğitimini aldım ve Avrupa EMDR Derneği Sertifikalı EMDR terapistiyim.