İçindekiler
Klostrofobi: Kapalı Alan Korkusunu Anlamak ve Yönetmek
Klostrofobi, bireyin kapalı, dar ya da kaçmanın zor olduğu ortamlarda yoğun kaygı yaşamasıyla karakterize edilen bir özgül fobi türüdür. Bu durum, sosyal ilişkileri, günlük yaşam aktivitelerini ve genel psikolojik iyilik hâlini olumsuz etkileyebilir. Klinik uygulamada sık karşılaşılan bu bozukluk, çoğu zaman kişinin “mantıksız olduğunu bildiği halde” kontrol edemediği yoğun bir korku biçiminde kendini gösterir (American Psychiatric Association [APA], 2013).
Klostrofobinin Klinik Tanımı ve Belirtileri
DSM-5’e göre özgül fobiler, belirli nesnelere veya durumsal uyaranlara karşı aşırı ve kalıcı korku tepkisiyle tanımlanır. Klostrofobide bu nesne/uyaran genellikle küçük, kapalı ya da çıkışı sınırlı ortamlardır (APA, 2013).
Belirtiler şunları içerebilir:
- Kalp çarpıntısı, terleme, titreme
- Nefes darlığı, boğulma hissi
- Baş dönmesi, mide bulantısı
- Kontrolü kaybetme ya da bayılma korkusu
- Korkulan ortamlardan kaçınma eğilimi
Bu semptomlar genellikle durumun kendisi kadar, duruma dair beklenti kaygısı ile de tetiklenir (LeBeau et al., 2010).
Klostrofobi Neden Gelişir?
Klostrofobi gelişiminde birden fazla faktör rol oynar:
- Travmatik Deneyimler
Çocukluk döneminde yaşanan kapalı alanda mahsur kalma, ceza olarak kilitlenme gibi deneyimler, öğrenilmiş korkuların temelini oluşturabilir (Öztürk & Uluşahin, 2015).
- Gözlemsel Öğrenme
Kişi, çevresindeki bireylerin korku tepkilerini gözlemleyerek bu tepkileri içselleştirebilir (Mineka & Zinbarg, 2006).
- Biyolojik ve Genetik Etkenler
Anksiyete bozukluklarına yatkın bireylerde, beynin tehdit algılayan merkezleri olan amigdalada aşırı uyarılma gözlenebilir (Phelps & LeDoux, 2005).
Tanı Süreci
Tanı, genellikle yapılandırılmış klinik görüşmeler ve psikolojik değerlendirme araçlarıyla konur. DSM-5’e göre:
- Korku mantıksız olmasına rağmen kalıcıdır
- Kaçınma davranışları gözlenir
- Belirtiler en az 6 aydır devam eder
- İşlevsellikte bozulmaya yol açar (APA, 2013)
Tedavi Yaklaşımları
Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT)
BDT, klostrofobi tedavisinde en yaygın ve en etkili terapi yöntemidir. Bireyin çarpıtılmış düşüncelerini tanıması ve bunları yeniden yapılandırması hedeflenir (Clark & Beck, 2012).
BDT’nin temel aşamaları şunlardır
- Bilişsel yeniden yapılandırma.
- Kaygı eğrisi eğitimi.
- Bedensel semptom farkındalığı ve kontrol becerileri.
- Maruz Bırakma Terapisi (Exposure Therapy)
Bu yöntemde kişi, korktuğu durumlara aşamalı olarak maruz bırakılır. Böylece zamanla duyarsızlaşma (desensitizasyon) sağlanır (Craske et al., 2008).
Bu süreçte,
- Korku hiyerarşisi oluşturulur.
- Önce hayali (imaginal), sonra gerçek (in vivo) maruz bırakma yapılır.
- Sürekli kaygı takibi ve değerlendirme uygulanır.
- Gevşeme ve Nefes Egzersizleri
Kaygı sırasında tetiklenen fizyolojik belirtileri azaltmak için gevşeme teknikleri kullanılır (Öztürk & Uluşahin, 2015).
Kullanılan teknikler:
- Derin diyaframatik nefes
- Progresif kas gevşetme
- Zihinsel gevşeme (guided imagery)
- Psikofarmakolojik Destek
İleri derecede kaygı yaşayan bireylerde psikiyatrist kontrolünde ilaç tedavisi uygulanabilir.
İlaç grupları:
- SSRI’lar (sertralin, fluoksetin): Anksiyete düzeyini düzenler (Stein et al., 2001).
- Benzodiazepinler: Akut durumlarda kısa süreli rahatlama sağlar, ancak bağımlılık riski içerir.
İlaç tedavisi, genellikle psikoterapiyle birlikte yürütülmelidir.
- Sanal Gerçeklik Terapisi (VR Therapy)
Sanal gerçeklik terapisi, bireyin korkulan ortamları güvenli bir şekilde deneyimlemesini sağlar (Freeman et al., 2017). Terapist eşliğinde VR gözlükleriyle kişi kontrollü maruz kalmaya başlar.
Bu tekniğin avantajları aşağıda sıralanmıştır,
- Gerçek ortam oluşturmadan maruziyet sağlanır
- Terapistin süreci izlemesi kolaylaşır
- Teknoloji tabanlı motivasyon artışı sağlar
- Grup Terapisi ve Destek Grupları
Benzer deneyime sahip bireylerle yapılan grup çalışmaları, sosyal destek sağlayarak kişide yalnızlık hissini azaltır ve baş etme becerilerini paylaşmaya imkân tanır.
Sonuç
Klostrofobi, bireyin yaşam kalitesini ciddi şekilde etkileyebilecek bir bozukluktur. Ancak uygun psikoterapi teknikleri, gerekirse medikal destek ve teknolojik araçlarla etkili bir biçimde tedavi edilebilir. Erken müdahale, hem semptomların kronikleşmesini engeller hem de kişinin yaşam kalitesini artırır.
Ankara psikolog kadromuz ile ruh sağlığınızı destekleyin. Alanında deneyimli psikologlarımızla, hayatınızdaki zorluklarla başa çıkın ve daha iyi bir yaşam için ilk adımı atın. Ankara psikolog hizmetlerimiz hakkında detaylı bilgi ve randevu için buraya tıklayın.
KAYNAKÇA
American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5th ed.).
Clark, D. A., & Beck, A. T. (2012). The Anxiety and Worry Workbook: The Cognitive Behavioral Solution. Guilford Press.
Craske, M. G., et al. (2008). “Maximizing exposure therapy: An inhibitory learning approach.” Behaviour Research and Therapy, 46(1), 5–27.
Freeman, D., et al. (2017). “Automated psychological therapy using immersive virtual reality for treatment of fear of heights: A single-blind, parallel-group, randomised controlled trial.” The Lancet Psychiatry, 5(8), 625–632.
LeBeau, R. T., et al. (2010). “Specific Phobia: A Review of DSM-IV Specific Phobia and Preliminary Recommendations for DSM-5.” Depression and Anxiety, 27(2), 148–167.
Mineka, S., & Zinbarg, R. (2006). “A contemporary learning theory perspective on the etiology of anxiety disorders.” American Psychologist, 61(1), 10–26.
Öztürk, O., & Uluşahin, A. (2015). Ruh Sağlığı ve Bozuklukları. Nobel Tıp Kitabevleri.
Phelps, E. A., & LeDoux, J. E. (2005). “Contributions of the amygdala to emotion processing: From animal models to human behavior.” Neuron, 48(2), 175–187.
Stein, D. J., et al. (2001). “Pharmacotherapy for anxiety disorders: Treatment options and drug selection.” The Journal of Clinical Psychiatry, 62 Suppl 12, 31–41.
Ahmet BÜYÜKABACI
Çalışma alanları sırasıyla kişilik bozuklukları, bireysel psikoterapi, çift terapisi ve danışmanlığı, cinsel terapi ve danışmanlığı, şirket içi ve kurum eğitimleridir