İçindekiler
Dışarı Çıkma Korkusu (Agorafobi) Nedir?
Kelime anlamı Yunancada “pazar korkusu” olan Agorafobi bir tür kaygı bozukluğudur. Agorafobi bir yerin yaratabileceği kapana kısılmışlık, çaresizlik veya utanma hislerinden ve belirli yerlerden veya durumlardan korkmayı ve bunlardan kaçınmayı içerir. Kaçınmanın sebebi gerçek veya gerçekleşmemiş/gerçekleşme ihtimali düşük olabilir. Örneğin olumsuz bir durum olacakmış endişesi ile (saldırı, taciz, vb) toplu taşıma araçlarını kullanmaktan, açık veya kapalı alanlarda bulunmaktan, sıraya girmekten, kalabalıkta bulunmaktan çekinilebilir. Genellikle en çok halka açık yerlerden (süpermarketler, alışveriş merkezleri, tramvaylar, trenler, uçaklar ve havaalanları gibi) korkulur. Ancak halka açık herhangi bir yer, hatta boş bir park bile, agorafobisi olan bir kişi için tehditkar görünebilir. Ağır vakalarda agorafobisi olan kişi evini tek güvenli ortam olarak görür. Günlerce, aylarca hatta yıllarca evlerinden çıkmaktan kaçınabilirler.
Agorafobinin oluşmasının nedeni, kaygının bunaltıcı hale gelmesi durumunda kaçmanın veya yardım almanın kolay bir yolu olmadığı düşüncesidir. Agorafobi, belirli bir olay, yer veya durum hakkında hafif bir kaygı olarak başlar ve zamanla toplum içinde olma konusunda genel bir korkuya dönüşür. Araştırmalar, agorafobinin kökeninin, kaygı gibi fiziksel ve zihinsel duyumlardan duyulan korku ve sıklıkla panik, kontrolü kaybetme veya kendini utandırma korkusu olduğuna inanmaktadır. Agorafobisi olan bir kişi ‘güvensiz’ yerleri ziyaret etmek istemez çünkü bunun kaygıyı veya panik atağı tetikleyeceğinden korkar. Bunun sebebi kaybolma, düşme, ishal olma, tuvalete gidememe gibi endişelerden dolayıdır. Agorafobisi olan çoğu insan, bir veya daha fazla panik atak geçirdikten sonra bu durum pekişir ve bu da onların başka bir atak geçirme endişesine neden olur. Daha sonra olayın tekrar yaşanabileceği yerlerden kaçınılır. Dolayısı ile kaygıya neden olan durumları engellemek adına çeşitli güvenlik önlemleri alınır. Örneğin agorafobisi olan kişiler evden yalnızca yanlarında biri varken çıkabilirler. Markete gitmek yerine internetten yiyecek siparişi verebilirler. Sıkıntılı hissederler ve dış dünyayla temaslarını kısıtlarlar (buna ‘kaçınma davranışı’ denir). Zaman geçtikçe, giderek daha fazla halka açık yeri ‘sınır dışı’ olarak değerlendirebilirler ve sonunda evleriyle sınırlı kalırlar.
Amerikan Psikiyatri Derneği’nin (APA) hazırladığı tanı el kitabının 5. baskısına (DSM-V) göre agorafobi, belirli fobiler ve sosyal fobi ile birlikte bir fobi olarak sınıflandırılır. Benzer belirtilere neden olabilecek diğer durumlar arasında ayrılık kaygısı, travma sonrası stres bozukluğu ve majör depresif bozukluk yer alır. Agorafobi depresyon, madde kullanımı ve intihar düşüncesiyle birlikte görülebilir. Bunların yanında kişinin kaygılı bir yapısının olması, daha önce bir panik atak geçirmesi veya yüksek kaygılı ebeveynlere sahip olması, çocukluk döneminde sevilen birinin ölümü, saldırı veya istismar gibi stresli yaşam olaylarının yaşanması gibi durumlar agorafobi riskini arttıracaktır.
Agorafobinin Belirtileri Nelerdir?
Günlük aktiviteleri etkileyen aşırı endişeye anksiyete bozukluğu denir. Agorafobi de aynı şekilde aşırı korku ve stres hissetmeye, bu da durumlardan kaçınmaya neden olabilir. DSM V’e kişinin agorafobi tanısı alabilmesi için aşağıdaki durumların en az ikisinde aşırı korku veya panik hissetmesi gerekir:
- Toplu taşımayı kullanmak.
- Açık alanda olmak.
- Sinema salonu, toplantı odası veya küçük mağaza gibi kapalı bir alanda bulunmak.
- Sırada durmak veya kalabalığın içinde olmak.
- Evlerinin dışında tek başına olmak.
Agorafobi belirtileri panik atağa benzer. Eğer kişi güvenli hissettiren bir ortamdan uzak olacaksa veya kişinin güvenli ortamını terk etmesi gerekiyorsa ve bu durumlara karşı yoğun bir endişe hissediyorsa belirtilerle karşılaşılabilir:
- hızlı kalp atımı
- hızlı nefes alma (hiperventilasyon)
- sıcak ve terli hissetmek
- hasta hissetmek
- göğüs ağrısı
- yutkunmada güçlük
- ishal
- titreme
- baş dönmesi
- kulaklarda çınlama
Eğer bu durum sık sık devam ederse agorafobiye sahip bir kişi tekrar tekrar panik atak geçireceğini ve diğer insanların önünde aptal görüneceğini veya utanacağını düşünür, panik atağın kişiyi öldürebileceği, örneğin kalbi durduracağı veya nefes alınamayacağı endişesi gelişebilir. Kişi panik atak geçirirse bir yerden veya durumdan kaçamayacağını, akıl sağlığını kaybedeceğinin ve toplum içinde kontrolünü kaybedebileceğini, insanların önünde küçük düşeceğini ve insanlar kendisine bakabileceğini düşünür. Bunların dışında agorofobi yüzünden başkalarının yardımı olmadan çalışılamayacağı veya hayatta kalınamayacağı düşüncesi, evde yalnız kalma korkusu (monofobi) vegenel bir endişe veya korku hissi de agorofobiyi pekiştirecek bilişsel belirtilerdir.
Ne Zaman Yardım Almalıyım?
Agorafobi genellikle iş kaybı, ölüm veya bir ilişkinin sona ermesi gibi stresli bir olayla başlar. Kişi sıkıntılı hisseder ve dış dünyayla temaslarını kısıtlar(buna ‘kaçınma davranışı’ denir). Zaman geçtikçe, giderek daha fazla halka açık yer güvensiz olarak değerlendirilir ve sonunda kişi eviyle sınırlı kalır. Eğer aşağıdaki durumlar size uygunsa ve dışarı çıktığınızda yukarıda yazan belirtileri gösteriyorsanız, en kısa zamanda psikiyatrist veya klinik psikolog gibi bir ruh sağlığı uzmanından yardım almalısınız.
- kalabalık yerler, toplu taşıma ve kuyruklar gibi panik atağa yol açabilecek durumlardan kaçınmak
- eve bağlı olmak – uzun süre evden çıkamamak
- bir yere giderken güvendiğiniz biriyle birlikte olmaya ihtiyaç duymak
- evden uzakta olmaktan kaçınmak
Agorafobi eğer tedavi edilmezse kişinin yaşam kalitesini ciddi şekilde düşürebilir. İş, okul, sosyalleşme, hobiler ve birçok egzersiz türü gibi ev dışındaki aktiviteler yapılamaz duruma gelebilir ve bunun yüzünden mali sıkıntı, izolasyon, yalnızlık ve can sıkıntısı hislerine yol açabilir ve depresyon riskini artırabilir. Zaman içinde korkunuzun mantıksız olduğunu fark edebilir ancak bu konuda herhangi bir şey yapma konusunda kendinizi güçsüz hissedebilirsiniz, bu da kendinizi öfkeli ve sinirli hissetmenize neden olabilir. Bu olumsuz duygular özgüvene zarar verir ve depresyona, diğer kaygı ve korkulara katkıda bulunur. Bu rahatsızlık hissinden kurtulmak için kişi sağlıksız yöntemler (aşırı yemek yeme, uyuşturucu veya alkol gibi) kullanarak baş etmeye çalışabilir ve bu da daha fazla sağlık sorununa neden olabilir.
Agorafobinin Tedavisi Nedir?
Agorafobi tedaviye iyi yanıt verir. Doktorunuz veya terapistiniz tarafından önerilen tedavi seçenekleri, koşullarınıza ve tercihlerinize bağlı olacaktır. Öncelikle psikoterapi (konuşma terapisi) korkularınızın üstesinden gelmenize yardımcı olabilir. Uzman bir terapist, bilişsel davranışçı terapiyi (BDT) kullanarak kaygınıza neden olan düşünceleri tanımanıza yardımcı olabilir. BDT, panik atağı veya panik benzeri semptomları hangi faktörlerin tetiklediğini ve bunları daha da kötüleştirenleri fark etmenizi sağlar. Anksiyete belirtilerini tolere etme ve sosyal durumlarda kötü şeylerin gerçekten olup olmayacağı gibi endişelerinizi sorgulamanın yollarını arar. BDT temel olarak korkunuzla uzun süre kalırsanız korkulan sonuçların gerçekleşmeyeceğini size göstermeye çalışır. Maruz bırakma terapisi olarak da bilinen, korkulan ve kaçınılan durumlara aşamalı, öngörülebilir, kontrol edilebilir ve tekrarlayıcı bir şekilde yaklaşmak agorafobi tedavisinin en önemli parçasıdır. Bunun dışında antidepresanlar veya anti-anksiyete ilaçları gibi bir ilaç tedavisi de Agorafobiyi tedavisinde kullanılır.
Ankara Psikolog kadromuz ile ruh sağlığınızı destekleyin. Alanında deneyimli psikologlarımızla, hayatınızdaki zorluklarla başa çıkın ve daha iyi bir yaşam için ilk adımı atın. Ankara psikolog hizmetlerimiz hakkında detaylı bilgi ve randevu için buraya tıklayın.
Ahmet BÜYÜKABACI
Çalışma alanları sırasıyla kişilik bozuklukları, bireysel psikoterapi, çift terapisi ve danışmanlığı, cinsel terapi ve danışmanlığı, şirket içi ve kurum eğitimleridir