Agnosi, duyu organları normal çalışmasına rağmen nesneleri, kişileri veya sesleri tanıma yetisinin kaybıdır. Tedavi, altta yatan nedenlere yönelik olup, genellikle konuşma ve ergoterapi ile bireyin günlük yaşamını kolaylaştırmaya odaklanır.
İçindekiler
Agnozi (Agnosia): Tanıma Süreçlerinin Nöropsikolojik Bozulması
Agnazi, bireyin duyusal organlarında herhangi bir bozukluk olmamasına rağmen, çevreden gelen duyusal bilgileri tanıyamaması durumudur. Görme, işitme, dokunma gibi duyular aracılığıyla alınan veriler beyne ulaşır; ancak beyin bu verileri anlamlandıramaz. Bu durum, bireyin gündelik yaşam becerilerini ve çevresiyle kurduğu ilişkiyi önemli ölçüde etkileyebilir.
Agnazi terimi, Eski Yunanca’da “bilgi eksikliği” anlamına gelen agnosis kelimesinden türetilmiştir. Klinik olarak ilk kez 19. yüzyılda tanımlanmış olan bu bozukluk, nöropsikoloji alanında özellikle beyin lezyonları sonrası ortaya çıkan tanıma bozukluklarının sınıflandırılmasında önemli bir yere sahiptir. Agnazi, merkezi sinir sisteminin belirli bölgelerinde meydana gelen hasarlara bağlı olarak gelişir ve çoğu zaman diğer nörolojik sendromlarla birlikte görülür.
Agnozi Nedenleri
Agnazi, genellikle beynin oksipital, paryetal veya temporal loblarında meydana gelen yapısal bozulmalar sonucunda ortaya çıkar. Bu bozulmalar farklı nörolojik nedenlere bağlı olarak gelişebilir. En yaygın nedenler aşağıda sıralanmıştır:
- Serebrovasküler olaylar (inme): Özellikle posterior serebral arterin etkilediği görsel korteks bölgesindeki enfarktlar, görsel agnaziye yol açabilir.
- Travmatik beyin hasarları: Kafa travması sonucu oluşan fokal lezyonlar, işitsel veya dokunsal agnaziye neden olabilir.
- Tümörler: Beyin tümörleri, özellikle temporal veya oksipital bölgede büyüyerek çevre dokulara baskı yapabilir.
- Nörodejeneratif hastalıklar: Alzheimer, Pick hastalığı gibi demansla ilişkili hastalıklarda agnazi belirtileri sıkça gözlemlenir.
- Enfeksiyöz ve enflamatuvar hastalıklar: Ensefalit gibi merkezi sinir sistemini etkileyen bazı enfeksiyonlar da agnazi ile ilişkili olabilir.
Bu nedenlerin ortak noktası, duyusal bilgilerin işlenmesinde rol oynayan beyin alanlarında meydana gelen yapısal veya fonksiyonel bozulmalardır.
Agnozi Belirtileri
Agnazinin semptomları, hangi duyusal modalitenin etkilendiğine ve hangi beyin bölgesinin hasar gördüğüne bağlı olarak farklılık gösterir. Temel belirtiler agnazi türlerine göre aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir:
- Görsel Agnazi
Kişi nesneleri açıkça görebilir ancak ne olduklarını tanıyamaz.Renk, şekil, parlaklık gibi temel görsel özellikler algılanır ancak bu bilgilerin bir araya getirilerek anlamlı bir nesne haline getirilmesinde sorun yaşanır.
İki alt tipe ayrılır:
- Apperseptif agnazi: Görsel objeleri şekil olarak organize edemez, temel yapı bile tanınmaz.
- Assosiatif agnazi: Objeler doğru şekilde algılanır ancak nesnenin işlevi veya ismi bilinemez.
- İşitsel Agnazi
İşitsel uyaranlar algılanır ancak kaynakları veya anlamları tanınamaz. Bu bozukluk, özellikle sol temporal lob lezyonlarıyla ilişkilidir. Fonagnosi adı verilen bir alt tipte, kişi tanıdığı kişilerin seslerini ayırt edemez.
- Dokunsal Agnozi (Astereognozi)
Kişi bir nesneyi eline aldığında, görmeden veya sesini duymadan onun ne olduğunu anlayamaz. Genellikle paryetal lob hasarlarıyla ilişkilidir. Duyusal sistemde (dokunma, basınç, ısı) bir sorun olmamasına rağmen, obje tanıma yetisi bozulmuştur.
Bu belirtiler genellikle tek başlarına görülmez; agnazi, başka nöropsikolojik bozukluklarla (afazi, apraksi, vb.) birlikte ortaya çıkabilir.
Agnozi Tedavisi
Agnazinin tedavisinde ana hedef, bireyin işlevsel bağımsızlığını artırmak ve kalan bilişsel kapasiteleri en iyi şekilde kullanmasını sağlamaktır. Günümüzde doğrudan agnaziyi ortadan kaldıran bir medikal tedavi bulunmamaktadır; ancak çeşitli terapötik yaklaşımlarla semptomlar hafifletilebilir ve adaptasyon sağlanabilir.
- Bilişsel Rehabilitasyon
Hedeflenen duyusal alanlara yönelik tekrar temelli uygulamalar yapılır. Görsel agnazide nesne tanıma üzerine çalışılır; işitsel agnazide ses tanıma ve isimlendirme hedeflenir. Rehabilitasyon bireysel olarak planlanmalı ve günlük yaşamla bütünleştirilmelidir.
- Multimodal Yaklaşım
Bir duyu kanalı yetersiz kaldığında, diğer duyu kanallarının kullanımı teşvik edilir. Örneğin, bir nesneyi görerek tanıyamayan birey, aynı nesneye dokunarak veya sesini dinleyerek tanıyabilir. Terapiler bu çapraz duyu entegrasyonunu destekleyecek şekilde yapılandırılır.
- Psikoeğitim ve Psikolojik Destek
Hastanın ve yakınlarının, agnazinin doğası hakkında bilgilendirilmesi önemlidir. Özellikle duygusal tepkiler (anksiyete, depresyon, sosyal çekilme) klinik psikolog eşliğinde ele alınmalıdır. Gerekli durumlarda bireysel terapi veya grup terapisi ile psikolojik dayanıklılık artırılabilir.
Sonuç
Agnazi, bilişsel süreçlerin yüksek düzeyde örgütlenmesini gerektiren tanıma mekanizmalarının bozulmasıyla ortaya çıkan nöropsikolojik bir sendromdur. Görsel, işitsel ya da dokunsal yollarla gelen bilgilerin beyin tarafından tanınamaması, bireyin çevreyle kurduğu ilişkiyi ve bağımsızlığını ciddi şekilde etkileyebilir.
Erken tanı, multidisipliner yaklaşım ve bireye özel rehabilitasyon programları ile bireyin yaşam kalitesini artırmak mümkündür. Agnazi tedavisinde hedef, bozulmuş tanıma becerisinin yeniden kazandırılmasından çok, mevcut potansiyelin işlevsel kullanımı ve psikolojik uyumun desteklenmesidir. Bu açıdan, klinik psikoloji, nöroloji ve ergoterapinin birlikte çalışması önemlidir.
Ankara psikolog kadromuz ile ruh sağlığınızı destekleyin. Alanında deneyimli psikologlarımızla, hayatınızdaki zorluklarla başa çıkın ve daha iyi bir yaşam için ilk adımı atın. Ankara psikolog hizmetlerimiz hakkında detaylı bilgi ve randevu için buraya tıklayın.
Kaynakça
Farah, M. J. (2004). Visual Agnosia: Disorders of Object Recognition and What They Tell Us About Normal Vision. MIT Press.
Kandel, E. R., Schwartz, J. H., & Jessell, T. M. (2013). Principles of Neural Science (5th ed.). McGraw-Hill.
Feinberg, T. E., & Farah, M. J. (2003). Behavioral Neurology and Neuropsychology. McGraw-Hill.
Vallar, G., & Papagno, C. (2003). Neuropsychological impairments of auditory word comprehension. Cortex, 39(1), 29–49.
Damasio, A. R. (1990). Category-related recognition defects as a clue to the neural substrates of knowledge. Trends in Neurosciences, 13(3), 95–98.
Ahmet BÜYÜKABACI
Çalışma alanları sırasıyla kişilik bozuklukları, bireysel psikoterapi, çift terapisi ve danışmanlığı, cinsel terapi ve danışmanlığı, şirket içi ve kurum eğitimleridir