Diskalkuli Nedir? Sayıları ve matematiksel kavramları anlamakta güçlük çekmek diskalkuli olarak adlandırılır. Erken tanı ve özel eğitimle bu öğrenme güçlüğünün etkileri azaltılabilir.
Diskalkuli: Sayıların Dünyasında Kaybolmak
Diskalkuli, bireyin yaşı ve aldığı eğitime kıyasla temel matematik becerilerinde anlamlı ve kalıcı zorluklar yaşamasıyla karakterize, özgül bir öğrenme bozukluğudur. Matematik işlemlerini kavrama, sayısal ilişkileri anlama, zamanı ölçme, yön bulma ve miktarları karşılaştırma gibi beceriler diskalkuli tanısı alan bireylerde bozulmuştur. Dil temelli disleksiye benzer şekilde, diskalkuli de kişinin zekâsı normal ya da normalin üzerinde olmasına rağmen yaşadığı özel bir bilişsel zorluktur.
Diskalkuli terimi ilk olarak 20. yüzyılın ortalarında kullanılmaya başlanmış, daha sonra 2000’li yıllarda nöropsikolojik ve eğitimsel araştırmalarla daha iyi tanımlanmıştır. Günümüzde, DSM-5’te “Özgül Öğrenme Bozukluğu – Matematik Bozukluğu” olarak sınıflandırılır ve çocuklukta başlayan, erişkinlikte de etkisini sürdürebilen nörogelişimsel bir bozukluk olarak kabul edilir.
İçindekiler
Diskalkuli Nedenleri
Diskalkulinin nedenleri, beyindeki sayısal işlemleme süreçlerini etkileyen çok yönlü bir etiyolojiye dayanmaktadır. Bu nedenleri üç ana grupta inceleyebiliriz:
Nörolojik Temeller
Nörogörüntüleme çalışmaları, özellikle parietal lobun matematiksel işlemlemeyle doğrudan ilişkili olduğunu göstermektedir (Butterworth, 2010). Diskalkulisi olan bireylerde bu bölgenin hacminde ya da işlevselliğinde azalma gözlenmiştir. Ayrıca, beynin sağ ve sol hemisferleri arasındaki bağlantılar da zayıf olabilir.
Genetik Etkenler
İkiz ve aile çalışmaları, diskalkulinin kalıtsal bir yönü olabileceğini ortaya koymuştur. Matematiksel becerilerle ilgili zorluklar aile içinde kümelenme eğilimindedir (Kovas et al., 2007). Ancak genetik yatkınlık tek başına belirleyici değildir; çevresel ve gelişimsel faktörlerle birlikte etki gösterir.
Bilişsel Yetersizlikler
Diskalkuli genellikle aşağıdaki temel bilişsel süreçlerdeki yetersizliklerle ilişkilidir:
- Sayısal işlemleme yetisi (number sense): Sayıların büyüklüklerini kavrama ve karşılaştırma becerisi zayıftır.
- Çalışan bellek: Zihinde işlem yapma, akılda tutma ve manipüle etme kapasitesi düşüktür.
- Görsel-uzamsal beceriler: Sayıların yerlerini kavrama, sütunlara göre işlem yapma gibi becerilerde zorlanma yaşanır.
Diskalkuli Belirtileri
Diskalkuli, genellikle okul öncesi dönemden itibaren kendini gösterebilir, ancak çoğu zaman ilkokul yıllarında fark edilir. Belirtiler yaşa göre değişkenlik göstermekle birlikte aşağıdaki başlıklarda toplanabilir:
Okul Öncesi Dönem
- Sayı saymada güçlük (sayıları sırayla ezberlemekte zorlanma)
- Nesneleri sayarken atlama ya da tekrar etme
- Zaman kavramını anlamada güçlük (dün, yarın, öğle gibi kavramlarda karışıklık)
- Yön bulmada zorlanma
İlkokul Dönemi
- Basit toplama ve çıkarmaları öğrenmede gecikme
- Çarpım tablosunu ezberlemekte zorluk
- Matematiksel sembolleri karıştırma (+, −, × gibi)
- Sıralı işlem yaparken hata yapma
- Saat okumada zorlanma
- Parayla işlem yapmada sık hata
Ortaokul ve Sonrası
- Karmaşık işlemlerde işlem sırasını karıştırma
- Matematiksel stratejiler geliştirememe
- Geometri, cebir gibi alanlarda belirgin zorluk
- Zihinden işlem yapmaktan kaçınma
- Günlük yaşamda sayı içeren görevlerde (fatura ödeme, alışveriş, mesafe tahmini) zorlanma
Diskalkuli genellikle diğer öğrenme güçlükleri (özellikle disleksi) veya dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) ile birlikte görülür. Bu durum tanı ve müdahaleyi daha karmaşık hale getirebilir.
Diskalkuli Tedavisi
Diskalkuli, ilaçla tedavi edilebilen bir hastalık değildir. Müdahale, bireyin bilişsel güçlü yönleri üzerine inşa edilen özel eğitim programları ve psikopedagojik yaklaşımlarla yürütülür. Tedavinin başarısı, erken tanı ve sistematik müdahaleye bağlıdır.
- Bireyselleştirilmiş Eğitim Programları
- Sayısal işlemleme yetisini geliştirmeye yönelik tekrarlı ve yapılandırılmış alıştırmalar kullanılır.
- Görsel-işitsel destek materyalleriyle öğrenme kolaylaştırılır.
- Kavramsal anlama, ezber yerine önceliklendirilir.
- Hatalardan öğrenme yaklaşımı benimsenir.
- Bilişsel Rehabilitasyon
- Çalışan bellek ve dikkat süreçlerini desteklemeye yönelik egzersizler uygulanır.
- Görsel-uzamsal becerileri geliştirmeye yönelik oyunlar ve uygulamalar kullanılabilir.
- Psikolojik Destek
Diskalkulili çocuklar, başarısızlık deneyimleri nedeniyle özgüven kaybı, kaygı bozuklukları ve öğrenmeye karşı direnç geliştirebilirler. Bu nedenle, psikoeğitim ve psikolojik destek bu süreçte büyük önem taşır.
- Çocukla birlikte ebeveynin de sürece dahil edilmesi sağlanır.
- Aşırı performans baskısından kaçınılır.
- Destekleyici iletişim biçimleri teşvik edilir.
- Okul Temelli Müdahaleler
- Sınıf içi bireyselleştirme: Süre uzatımı, ek materyal desteği
- Değerlendirme uyarlamaları: Sözlü anlatım, hesap makinesi kullanımı gibi alternatif yöntemler
- Öğretmen eğitimi: Diskalkuli konusunda öğretmenlerin farkındalığının artırılması
Sonuç
Diskalkuli, zekâdan bağımsız şekilde ortaya çıkan, sayılarla ilişki kurmada özgül ve kalıcı bir güçlüğü tanımlar. Çoğu zaman “matematiğe yeteneksizlik” ya da “tembellik” gibi yanlış etiketlemelerle göz ardı edilse de, aslında nörogelişimsel temelli ve bilimsel olarak tanımlanmış bir bozukluktur.
Erken tanı, uygun eğitimsel müdahale ve psikolojik destekle bireyin akademik ve duygusal gelişimi desteklenebilir. Toplumda bu konudaki bilinç arttıkça, diskalkulili bireylerin yaşamda dezavantajlı hale gelmesi önlenebilir. Eğitim sistemi, öğretmenler ve aileler bu süreçte birlikte çalışarak bireyin potansiyelini ortaya çıkarmada kritik bir rol oynar.
Ankara psikolog kadromuz ile ruh sağlığınızı destekleyin. Alanında deneyimli psikologlarımızla, hayatınızdaki zorluklarla başa çıkın ve daha iyi bir yaşam için ilk adımı atın. Ankara psikolog hizmetlerimiz hakkında detaylı bilgi ve randevu için buraya tıklayın.
Kaynakça
American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5th ed.).
Butterworth, B. (2010). Foundational numerical capacities and the origins of dyscalculia. Trends in Cognitive Sciences, 14(12), 534–541.
Kovas, Y., Haworth, C. M. A., Petrill, S. A., & Plomin, R. (2007). Mathematical ability of 10-year-old boys and girls: Genetic and environmental etiology of typical and low performance. Journal of Learning Disabilities, 40(6), 554–567.
Geary, D. C. (2011). Cognitive predictors of achievement growth in mathematics: A 5-year longitudinal study. Developmental Psychology, 47(6), 1539–1552.
Ahmet BÜYÜKABACI
Çalışma alanları sırasıyla kişilik bozuklukları, bireysel psikoterapi, çift terapisi ve danışmanlığı, cinsel terapi ve danışmanlığı, şirket içi ve kurum eğitimleridir