Dijital şiddet (siber zorbalık veya çevrimiçi şiddet); internet ve dijital platformlar üzerinden bir kişiye ya da gruba yönelik uygulanan her türlü taciz, tehdit, aşağılama, ifşa, ısrarlı takip (stalking), şantaj, cinsiyetçi/ırkçı nefret söylemi ve manipülasyon davranışlarını kapsamaktadır.
En yaygın görülen türleri şunlardır:
- Siber zorbalık (Cyberbullying)
- Siber taciz (Cyber harassment)
- Siber takip (Cyberstalking)
- İntikam pornosu / Görüntü istismarı (Revenge porn)
- Doxxing (Kişisel bilgilerin ifşası)
- Nefret söylemi ve linç kampanyaları
- Çevrimiçi cinsel taciz ve “grooming” (Çocuğun cinsel istismarı amacıyla kandırılması)
İçindekiler
1. Nedenleri
Dijital şiddetin temelinde yatan psikolojik ve toplumsal nedenler şunlardır:
- Anonimlik hissi: İnsanlar yüz yüze olmadıkları için empati kurmakta zorlanır ve vicdan azabı hissetmezler.
- Mesafesizlik: Bir tuşa basarak milyonlara ulaşılabilmesi, şiddeti saldırgan için kolay ve “maliyetsiz” kılar.
- Kontrol ve güç arayışı: Özellikle eski partnerler, kıskanç kişiler ya da nefret grupları bu gücü dijital dünyada tatmin etmeye çalışır.
- Toplumsal cinsiyet eşitsizliği: Kadınlar ve LGBTİ+ bireyler orantısız şekilde hedef alınmaktadır.
- Grup psikolojisi: Linç kültüründe oluşan “kalabalıkta kaybolma” hissi, bireyi daha cesur ve acımasız yapar.
- Cezasızlık algısı: Hukuki süreçlerin yavaş işlemesi veya yaptırımların bilinmemesi cesaret vericidir.
2. Belirtileri
Dijital zorbalık fiziksel şiddet gibi gözle görülür yaralar bırakmasa da, mağdurun ruhunda derin izler açar. Mağdurlarda sıklıkla şu belirtiler gözlemlenir:
Fiziksel/Psikolojik Belirtiler:
- Sürekli kaygı hali ve panik ataklar.
- Uyku bozuklukları ve kâbuslar.
- Ani iştah değişiklikleri.
- Kalp ritmi ve tansiyon düzensizlikleri.
- Baş ağrısı, mide bulantısı gibi psikosomatik şikâyetler.
Davranışsal Belirtiler:
- Telefonu/bilgisayarı takıntılı şekilde kontrol etme veya tam tersi; korkudan hiç açamama.
- Sosyal medya hesaplarını kapatma veya platformlardan tamamen çekilme.
- Arkadaş çevresinden ve sosyal ortamlardan uzaklaşma.
- Okula/işe gitmek istememe, akademik veya mesleki performansta düşüş.
- Yaşama sevincini kaybetme ve içe kapanma.
Duygusal Belirtiler:
- Utanç, suçluluk ve yoğun değersizlik hissi.
- İçsel boşluk duygusu.
- Ani öfke patlamaları veya tam tersi duygusal donukluk.
- İntihar düşünceleri (Özellikle gençlerde çok ciddi boyuttadır).
3. Günlük Hayatı Nasıl Etkiler?
- İş ve eğitim performansı ciddi şekilde düşer; konsantrasyon bozulur.
- Sosyal ilişkiler zedelenir; insanlara karşı güven duygusu kaybolur.
- Sürekli “takip ediliyorum” hissiyle evden çıkamama durumu ve sokakta tedirginlik başlar.
- Ekonomik kayıplar yaşanabilir (İşten ayrılma, şehir değiştirme, tedavi masrafları vb.).
- Özellikle kadınlarda ve gençlerde intihar riski artar.
- Aile içi gerilim yükselir; mağdur kendini anlatamaz, anlaşılmadığını düşünür.
4. Çözüm Yolları ve Tedavi
A. Kişisel Önlemler (Mağdur için)
- Delil toplayın: Ekran görüntüleri alın, URL’leri kaydedin ve hiçbir şeyi silmeyin.
- İletişimi kesin: Hesapları kilitleyin, saldırganı engelleyin veya hesaplarınızı geçici olarak dondurun.
- Güvenliği artırın: İki faktörlü doğrulamayı mutlaka açın.
- Yalnız kalmayın: Güvendiğiniz bir yakınınızla durumu mutlaka paylaşın.
- Şikâyet mekanizmalarını kullanın:
- Sosyal medya platformlarının (Instagram/X/TikTok) “Bildir/Report” butonları.
- BTK İnternet İhbar Hattı (ihbar.btk.gov.tr).
- 7/24 Alo 183 Sosyal Destek Hattı.
- Savcılığa suç duyurusu (Türkiye’de 5651 Sayılı Kanun ve TCK 125, 132, 134, 136. maddeler kapsamında suçtur).
B. Hukuki Çözümler
- 2015’ten beri “ısrarlı takip” eylemi, TCK 123/A maddesiyle suç kapsamına alınmıştır (2022’de kapsamı genişletilmiştir).
- Görüntü istismarı, TCK 136 uyarınca 2-5 yıl hapis cezası gerektirir.
- Tehdit, şantaj ve hakaret ayrı ayrı suç teşkil eder.
- Bir avukat aracılığıyla “erişimin engellenmesi” ve “içeriğin yayından kaldırılması” kararı 24 saat içinde alınabilir (5651 sayılı kanun md. 9).
C. Psikolojik Destek ve Tedavi
- Travma odaklı terapiler: Özellikle EMDR ve Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT) iyileşme sürecinde çok etkilidir.
- İlaç desteği: Bir psikiyatrist değerlendirmesiyle, yoğun anksiyete dönemlerinde kısa süreli ilaç tedavisi gerekebilir.
- Grup terapileri: Benzer süreçleri yaşayan insanlarla paylaşımda bulunmak iyileşmeyi hızlandırır.
D. Toplumsal Çözümler
- Okullarda dijital okuryazarlık ve empati eğitimi zorunlu hale getirilmelidir.
- Platformlar daha sert moderasyon politikaları uygulamalıdır.
- Medya, linç kültürünü besleyen haber dilini değiştirmelidir.
Dijital şiddet “sadece internette oldu” denilerek küçümsenecek bir durum değildir; gerçek hayattaki fiziksel şiddetle aynı travmatik etkiyi yaratır. Hatta izleri internette kalıcı olabildiği için mağduriyet bazen daha uzun sürebilir.
Siz ya da bir yakınınız bu şiddete maruz kalıyorsa lütfen susmayın. Yardım istemek zayıflık değil, cesarettir.
Yalnız değilsiniz. Bir telefon kadar yakınınızda destek var.
Necati YILDIRIM
EMDR psikoterapi eğitimini aldım ve EMDR terapistiyim.